Davlat xaridlari ishtirokchilari uyushmasi eksperti, moliyachi Komol Niyozov intervyuning birinchi qismida davlat xaridlari sohasidagi muammolarning tizimli yechimlarini taklif qildi: sun’iy intellektdan foydalangan holda tovarlarni qabul qilishni raqamlashtirish, ikki tomonlama hisobot tizimi, markazlashtirilgan narx monitoringi va vaziyat markazini yaratish.
Ushbu qismda biz davlat xaridlari tizimida biznesning o‘rni, bu sohada islohotlar zarurati va nima uchun insofsiz yetkazib beruvchilar reyestri ishlamayotgani haqida suhbatlashdik.
- Sizningcha, davlat xaridlarini isloh qilishda biznes hamjamiyatining o’rni qanday bo‘lishi kerak?
Juda katta. Birinchi va eng muhim roli - qoidabuzarliklarga munosabat bildirish. Agar tadbirkor korrupsiya, kamsitish yoki boshqa huquqbuzarlik holatlariga duch kelsa, buni ochiq aytishi kerak.
Lekin, afsuski, bizda biznes bunga aralashishni istamaydi. Ko‘pchilik mijozlar bilan munosabatlarni buzishdan qo‘rqadi: kelajakdagi shartnomalarni yo‘qotamiz deb o‘ylashadi. Men ko‘p yetkazib beruvchilar bilan ishlayman va ularning aksariyati jim turishni afzal ko‘rishini ko‘ryapman. Agar hamma jim tursa, haqiqiy muammolar haqida hech kim bilmaydi.
Ikkinchi muhim vazifa - islohotlarning faol ishtirokchisi bo‘lish. Biznes o‘z yechimlarini taklif qilishi, munozaralarda ishtirok etishi, g‘oyalarni ilgari surishi kerak. Bugungi kunda buni juda kam sonli tadbirkorlar amalga oshirmoqda.
- O‘zbekiston davlat xaridlari sohasida xalqaro tashkilotlar bilan qanday hamkorlik qilmoqda?
Bilishimcha, hukumat xalqaro banklar bilan faol hamkorlik qilmoqda, tajriba almashmoqda.
Bu sohadagi yetakchilar - davlat xaridlari tizimi eng shaffof bo‘lgan mamlakatlar tajribasini o‘rganish kerak. Bular:
Shuningdek, Efiopiyaning tajribasi ham qiziqarli. Biz ularning tizimlarini shunchaki o‘rganib qolmasdan, samarali ishlaydigan yechimlarni o‘z sharoitimizga moslashtirishimiz kerak.
- Kelgusi 3–5 yil ichida shaffoflikni oshirish uchun qanday choralarni ko‘rish kerak deb hisoblaysiz?
Bir nechta bosqichlarni sanab o‘taman, ularning barchasi birdek muhim:
1. Davlat xaridlari platformalarining API larini ochish – UzEx, Hayot, Cooperation kabi platformalar hozir yopiq va hech kim ularni tizimli tahlil qila olmayapti. Boshqa davlatlarda bu tizimlar ochiq.
2. Tender hujjatlarining to‘liq shaffofligini ta’minlash. Rossiyada, masalan, hujjatlarning butun to’plami: yuk xatlari, schyot-fakturalar, ishonchnomalar, xatlar e’lon qilinadi. Bizda esa ishtirokchilar ayrim hujjatlarni ochiq qilmasligi mumkin. Bu mumkin emas – ishtirok etmoqchi bo‘lsang, barcha hujjatlarni oshkor qil, aks holda umuman ishtirok etma.
3. Jamoatchilik nazorati vakolatlarini kengaytirish. Jamoatchilik nazorati to‘g‘risidagi qonun kuchsiz va eskirgan. Uni yangilash kerak. Nodavlat notijorat tashkilotlari to‘g‘risidagi qonun ham xuddi shunday - u ma’nan va yuridik jihatdan eskirgan, mustaqil tashkilotlarning rivojlanishiga imkon bermaydi. Bugungi kunda deyarli barcha uyushmalar sovet merosiga ega rasmiy tuzilmalardir.
4. Korrupsiyaga qarshi kurashish va Monopoliyaga qarshi kurashish qo‘mitasini kuchaytirish. Ularda haqiqiy vakolatlar bo‘lishi kerak: tekshirish, jarima solish, xarid ishtirokchilarini vaqtincha chetlatish, qora ro‘yxatlarga kiritish.
5.Javobgarlikni kuchaytirish. Byudjet mablag‘larini o‘g‘irlash jiddiy jinoyat hisoblanadi. Hozirgi jazolar esa, aslida, ramziy holos. Bunday holatlar uchun qat’iy javobgarlik bo‘lishi kerak.
- Qarshilik bo‘lmasmikan? Axir, bu korrupsion manfaatlar kuchli bo‘lgan soha-ku, shuning uchun ma’lumotlarni oshkor qilishga urinishlar qarshilikka duch kelishi mumkin.
Albatta, qarshilik bo‘ladi. Odamlar tabiatan yangilikni yoqtirmaydi, ayniqsa, eskicha yondashuvlar ildiz otgan davlat tuzilmalarida. Ko‘plab amaldorlar shunchaki hamma narsa "eskicha ishlaydigan" odatiy tizimni o‘zgartirishni xohlamaydi.
Tizim shaffof bo‘lsa, o‘z manfaatlarini yo‘qotadigan manfaatdor shaxslar ham bor. Shu sababli, bunday islohotlar siyosiy irodasiz amalga oshmaydi. Gap faqatgina prezident haqida emas. Islohotlar hokimiyatning butun tizimini - vazirlar, ularning o‘rinbosarlari, hatto oddiy davlat xodimlarigacha bo‘lgan darajadagi qo‘llab-quvvatlashni talab qiladi.
Jarayonning barcha ishtirokchilari muammolar haqida allaqachon tushunchaga ega. Biz bu masalalarni ko‘p marta ko‘tarib, murojaatlar qilib, maqolalar chop etganmiz. Aynan shu muammolarni Moliya vazirligi va Monopoliyaga qarshi kurashish qo‘mitasi ham biladi. Eng muhimi endi ularni hal qilish va amalga oshirish qolmoqda.
- Ommaviy axborot vositalari va faollar ham davlat xaridlaridagi manfaatlar to‘qnashuvi mavzusini tez-tez ko‘tarmoqda. Ammo, qoida tariqasida, davlat organlari sust munosabat bildiradi. Nima uchun?
Bizning tajribamizga ko‘ra, agar ma’lumot ommaga oshkor bo‘lsa, odatda reaksiyakuzatiladi. Ayniqsa Moliya vazirligidan. Bunday hollarda harakat boshlanishini o‘zimiz ham yozganmiz, ko‘rganmiz. Bu davlat organlarining obro‘siga ta’sir qiladi va ular javob berishga majbur.
Ko‘plab ommaviy axborot vositalari davlat xaridlari haqida yozishni xohlamaydi, chunki bu mavzu murakkab, keng auditoriya uchun har doim ham tushunarli emas. U "trend" mavzu emas. Qotillik va yo‘l-transport hodisalari haqida bajonidil o‘qishadi, tenderlardagi korrupsiya haqida esa yo‘q.
OAV bu haqda foyda uchun emas, xalq manfaati uchun yozishlarini so‘raymiz. Lekin shunday bo‘lsa ham ko‘pchilik rad etadi. Bu juda achinarli. Holbuki, bunday nashrlar yordam beradi - amaldorlar o‘qiydi, munosabat bildiradi.
- Insofsiz yetkazib beruvchilar reyestri mexanizmi haqida qanday fikrdasiz?
Bu yana bir katta muammo. Qarang: o‘tgan yili Moliya vazirligi ma’lumotlariga ko‘ra, 1,7 millionga yaqin shartnoma tuzilgan. Shundan 10% amalga oshmagan - ya’ni 170 000ga yaqin xaridlar. Ularning yarmi ta’minotchilarning aybi bilan bo‘lsa ham, bu nazariy jihatdan qora ro‘yxatga tushishi kerak bo‘lgan 85 000dan ortiq holatdir.
Endi taxmin qiling, nechta kompaniya haqiqatan ham qora ro‘yxatga tushgan? Mingga yetar-yetmas. Nega?
Chunki bugungi kunda yetkazib beruvchini "qora ro‘yxat"ga kiritish uchun buyurtmachi sudga murojaat qilishi kerak. Bu esa murakkab, vaqt va kuch talab qiladi, ko‘pchilik bunday qilmaydi. Odatda, ular kelishuv yo‘li bilan shartnomani bekor qiladi — va hech kim jazolanmaydi.
Nima qilish kerak: agar yetkazib beruvchi shartnoma shartlarini bajarmasa - tizim avtomatik ravishda uni qora ro‘yxatga kiritish kerak. Agar u buni xato deb hisoblasa – o’zi sudga murojaat qilsin va nima uchun bu ro‘yxatdan chiqarilishi kerakligini isbotlasin.
- Avvalroq mahalliy ishlab chiqaruvchini qo‘llab-quvvatlash muhimligini ta’kidlagan edingiz. U tarmoqlar o‘rtasida qanchalik teng taqsimlangan?
Bugungi kunda davlat mahalliy ishlab chiqaruvchilarga - mebel, poyabzal, to‘qimachilik, avtomobil va boshqalarga katta yordam ko‘rsatmoqda. Amaldorlarga birinchi navbatda mahalliy ishlab chiqarilgan mahsulotlarni sotib olish majburiyatini yuklaydigan ko‘plab me’yoriy hujjatlar, qarorlar va farmonlar mavjud.
Ammo xizmat ko‘rsatish sohasi - bu mamlakat yalpi ichki mahsulotining qariyb 40% - bunday qo‘llab-quvvatlashdan mutlaqo mahrum. Bu, ayniqsa, professional va intellektual xizmatlarga tegishli: audit, konsalting, marketing, IT, forenzik, brokerlik xizmatlari.
Men mahalliy kompaniyalar tenderlarga qo‘yilmagan o‘nlab holatlarni bilaman, chunki buyurtmachilar "Katta to‘rtlik (Big Four) ga a’zolik”, xalqaro sertifikatlar talab qilishadi. Bularning barchasi -yashirin to‘siqlar, natijada audit, xususiylashtirish, IPO va boshqa yirik shartnomalar faqat xalqaro kompaniyalarga beriladi.
- Bu IT sohasiga ham tegishlimi?
Albatta, IT sohaga ham to’liq tegishli. Mahalliy ishlab chiquvchilar har qanday dasturiy ta’minotni, jumladan, yirik zavodlar va davlat kompaniyalari uchun ham yaratishlari mumkinligini aytishadi. Lekin hech kim ularga katta hajmdagi ish bermaydi. Ular SAP yoki Oracle uchun millionlab pul to‘lashni afzal ko‘rishadi, garchi o‘zbek ishlab chiquvchilari hamma narsani bir necha barobar arzonroq va mahalliy xususiyatlarga yaxshiroq moslashtirishga tayyor.
Boshqa mamlakatlarda - Rossiya, Xitoy, AQShda davlat kompaniyalari mahalliy dasturiy ta’minotdan foydalanishi shart. Xitoyda davlat sektorida import qilinadigan softning ulushi deyarli nolga teng. Bu to‘g‘ri yondashuv: bu ham xavfsizlik, ham milliy sanoatni qo‘llab-quvvatlash masalasi.
- Bu proteksionizm emasmi?
Bu aynan sog‘lom proteksionizm va u zarurdir. Lekin o‘tish bosqichma-bosqich, aniq grafik asosida bo‘lishi kerak. Masalan: 10 yil davomida xorijiy dasturiy ta’minot ulushini har yili 10% ga qisqartirish, mahalliy kompaniyalarga tajriba, loyihalar, obro‘ orttirish imkoniyatini berish.
Prezident 2019-yilda bir million dasturchi tayyorlash dasturini ishga tushirgan edi. Dasturchilar tayyorlandi – yaxshi. Lekin endi ular qayerda ishlasin? Barcha yirik buyurtmalar chet elga ketmoqda, bizning yigitlar esa Fors ko‘rfazi mamlakatlari yoki Yevropaga ishlash uchun ketadi. Chunki o‘z vatanlarida ularga ehtiyoj yo‘q.
- Buning sababi nimada deb o‘ylaysiz?
Chunki mahalliy IT-yechimlarni qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha davlat dasturi mavjud emas. Bizda milliy dasturiy ta’minot reyestri yo‘q, davlat buyurtmalariga kvotalar yo‘q, mahalliy dasturiy ta’minotdan foydalanish majburiyati yo‘q. Hatto davlat sektoridagi buxgalteriya dasturlari ham ko‘pincha import qilinadi.
Xitoyda bunday yondashuv tufayli Alibaba, Baidu, Didi - Google va Microsoft bilan raqobatlashadigan gigantlar paydo bo‘ldi. Bizda esa shartli Uzum’dan boshqa birorta ham kuchli IT-kompaniya yo‘q, u ham aslida – to’liq o‘zbek kompaniyasi emas. Agar yondashuv o‘zgartirilmasa, barcha iqtidorli kadrlar ketadi, mamlakat esa boshqalarning qarorlari iste’molchisi bo‘lib qoladi. Biz hech qachon o‘z texnologik mustaqilligimizni bunday qura olmaymiz.
Suhbatlashdi: Dana Oparina
Ushbu qismda biz davlat xaridlari tizimida biznesning o‘rni, bu sohada islohotlar zarurati va nima uchun insofsiz yetkazib beruvchilar reyestri ishlamayotgani haqida suhbatlashdik.
- Sizningcha, davlat xaridlarini isloh qilishda biznes hamjamiyatining o’rni qanday bo‘lishi kerak?
Juda katta. Birinchi va eng muhim roli - qoidabuzarliklarga munosabat bildirish. Agar tadbirkor korrupsiya, kamsitish yoki boshqa huquqbuzarlik holatlariga duch kelsa, buni ochiq aytishi kerak.
Lekin, afsuski, bizda biznes bunga aralashishni istamaydi. Ko‘pchilik mijozlar bilan munosabatlarni buzishdan qo‘rqadi: kelajakdagi shartnomalarni yo‘qotamiz deb o‘ylashadi. Men ko‘p yetkazib beruvchilar bilan ishlayman va ularning aksariyati jim turishni afzal ko‘rishini ko‘ryapman. Agar hamma jim tursa, haqiqiy muammolar haqida hech kim bilmaydi.
Ikkinchi muhim vazifa - islohotlarning faol ishtirokchisi bo‘lish. Biznes o‘z yechimlarini taklif qilishi, munozaralarda ishtirok etishi, g‘oyalarni ilgari surishi kerak. Bugungi kunda buni juda kam sonli tadbirkorlar amalga oshirmoqda.
- O‘zbekiston davlat xaridlari sohasida xalqaro tashkilotlar bilan qanday hamkorlik qilmoqda?
Bilishimcha, hukumat xalqaro banklar bilan faol hamkorlik qilmoqda, tajriba almashmoqda.
Bu sohadagi yetakchilar - davlat xaridlari tizimi eng shaffof bo‘lgan mamlakatlar tajribasini o‘rganish kerak. Bular:
- Janubiy Koreya (KONEPS tizimi),
- Ukraina (ProZorro tizimi),
- Chili (ChileCompra),
- Singapur,
- AQSh.
Shuningdek, Efiopiyaning tajribasi ham qiziqarli. Biz ularning tizimlarini shunchaki o‘rganib qolmasdan, samarali ishlaydigan yechimlarni o‘z sharoitimizga moslashtirishimiz kerak.
- Kelgusi 3–5 yil ichida shaffoflikni oshirish uchun qanday choralarni ko‘rish kerak deb hisoblaysiz?
Bir nechta bosqichlarni sanab o‘taman, ularning barchasi birdek muhim:
1. Davlat xaridlari platformalarining API larini ochish – UzEx, Hayot, Cooperation kabi platformalar hozir yopiq va hech kim ularni tizimli tahlil qila olmayapti. Boshqa davlatlarda bu tizimlar ochiq.
2. Tender hujjatlarining to‘liq shaffofligini ta’minlash. Rossiyada, masalan, hujjatlarning butun to’plami: yuk xatlari, schyot-fakturalar, ishonchnomalar, xatlar e’lon qilinadi. Bizda esa ishtirokchilar ayrim hujjatlarni ochiq qilmasligi mumkin. Bu mumkin emas – ishtirok etmoqchi bo‘lsang, barcha hujjatlarni oshkor qil, aks holda umuman ishtirok etma.
3. Jamoatchilik nazorati vakolatlarini kengaytirish. Jamoatchilik nazorati to‘g‘risidagi qonun kuchsiz va eskirgan. Uni yangilash kerak. Nodavlat notijorat tashkilotlari to‘g‘risidagi qonun ham xuddi shunday - u ma’nan va yuridik jihatdan eskirgan, mustaqil tashkilotlarning rivojlanishiga imkon bermaydi. Bugungi kunda deyarli barcha uyushmalar sovet merosiga ega rasmiy tuzilmalardir.
4. Korrupsiyaga qarshi kurashish va Monopoliyaga qarshi kurashish qo‘mitasini kuchaytirish. Ularda haqiqiy vakolatlar bo‘lishi kerak: tekshirish, jarima solish, xarid ishtirokchilarini vaqtincha chetlatish, qora ro‘yxatlarga kiritish.
5.Javobgarlikni kuchaytirish. Byudjet mablag‘larini o‘g‘irlash jiddiy jinoyat hisoblanadi. Hozirgi jazolar esa, aslida, ramziy holos. Bunday holatlar uchun qat’iy javobgarlik bo‘lishi kerak.
- Qarshilik bo‘lmasmikan? Axir, bu korrupsion manfaatlar kuchli bo‘lgan soha-ku, shuning uchun ma’lumotlarni oshkor qilishga urinishlar qarshilikka duch kelishi mumkin.
Albatta, qarshilik bo‘ladi. Odamlar tabiatan yangilikni yoqtirmaydi, ayniqsa, eskicha yondashuvlar ildiz otgan davlat tuzilmalarida. Ko‘plab amaldorlar shunchaki hamma narsa "eskicha ishlaydigan" odatiy tizimni o‘zgartirishni xohlamaydi.
Tizim shaffof bo‘lsa, o‘z manfaatlarini yo‘qotadigan manfaatdor shaxslar ham bor. Shu sababli, bunday islohotlar siyosiy irodasiz amalga oshmaydi. Gap faqatgina prezident haqida emas. Islohotlar hokimiyatning butun tizimini - vazirlar, ularning o‘rinbosarlari, hatto oddiy davlat xodimlarigacha bo‘lgan darajadagi qo‘llab-quvvatlashni talab qiladi.
Jarayonning barcha ishtirokchilari muammolar haqida allaqachon tushunchaga ega. Biz bu masalalarni ko‘p marta ko‘tarib, murojaatlar qilib, maqolalar chop etganmiz. Aynan shu muammolarni Moliya vazirligi va Monopoliyaga qarshi kurashish qo‘mitasi ham biladi. Eng muhimi endi ularni hal qilish va amalga oshirish qolmoqda.
- Ommaviy axborot vositalari va faollar ham davlat xaridlaridagi manfaatlar to‘qnashuvi mavzusini tez-tez ko‘tarmoqda. Ammo, qoida tariqasida, davlat organlari sust munosabat bildiradi. Nima uchun?
Bizning tajribamizga ko‘ra, agar ma’lumot ommaga oshkor bo‘lsa, odatda reaksiyakuzatiladi. Ayniqsa Moliya vazirligidan. Bunday hollarda harakat boshlanishini o‘zimiz ham yozganmiz, ko‘rganmiz. Bu davlat organlarining obro‘siga ta’sir qiladi va ular javob berishga majbur.
Ko‘plab ommaviy axborot vositalari davlat xaridlari haqida yozishni xohlamaydi, chunki bu mavzu murakkab, keng auditoriya uchun har doim ham tushunarli emas. U "trend" mavzu emas. Qotillik va yo‘l-transport hodisalari haqida bajonidil o‘qishadi, tenderlardagi korrupsiya haqida esa yo‘q.
OAV bu haqda foyda uchun emas, xalq manfaati uchun yozishlarini so‘raymiz. Lekin shunday bo‘lsa ham ko‘pchilik rad etadi. Bu juda achinarli. Holbuki, bunday nashrlar yordam beradi - amaldorlar o‘qiydi, munosabat bildiradi.
- Insofsiz yetkazib beruvchilar reyestri mexanizmi haqida qanday fikrdasiz?
Bu yana bir katta muammo. Qarang: o‘tgan yili Moliya vazirligi ma’lumotlariga ko‘ra, 1,7 millionga yaqin shartnoma tuzilgan. Shundan 10% amalga oshmagan - ya’ni 170 000ga yaqin xaridlar. Ularning yarmi ta’minotchilarning aybi bilan bo‘lsa ham, bu nazariy jihatdan qora ro‘yxatga tushishi kerak bo‘lgan 85 000dan ortiq holatdir.
Endi taxmin qiling, nechta kompaniya haqiqatan ham qora ro‘yxatga tushgan? Mingga yetar-yetmas. Nega?
Chunki bugungi kunda yetkazib beruvchini "qora ro‘yxat"ga kiritish uchun buyurtmachi sudga murojaat qilishi kerak. Bu esa murakkab, vaqt va kuch talab qiladi, ko‘pchilik bunday qilmaydi. Odatda, ular kelishuv yo‘li bilan shartnomani bekor qiladi — va hech kim jazolanmaydi.
Nima qilish kerak: agar yetkazib beruvchi shartnoma shartlarini bajarmasa - tizim avtomatik ravishda uni qora ro‘yxatga kiritish kerak. Agar u buni xato deb hisoblasa – o’zi sudga murojaat qilsin va nima uchun bu ro‘yxatdan chiqarilishi kerakligini isbotlasin.
- Avvalroq mahalliy ishlab chiqaruvchini qo‘llab-quvvatlash muhimligini ta’kidlagan edingiz. U tarmoqlar o‘rtasida qanchalik teng taqsimlangan?
Bugungi kunda davlat mahalliy ishlab chiqaruvchilarga - mebel, poyabzal, to‘qimachilik, avtomobil va boshqalarga katta yordam ko‘rsatmoqda. Amaldorlarga birinchi navbatda mahalliy ishlab chiqarilgan mahsulotlarni sotib olish majburiyatini yuklaydigan ko‘plab me’yoriy hujjatlar, qarorlar va farmonlar mavjud.
Ammo xizmat ko‘rsatish sohasi - bu mamlakat yalpi ichki mahsulotining qariyb 40% - bunday qo‘llab-quvvatlashdan mutlaqo mahrum. Bu, ayniqsa, professional va intellektual xizmatlarga tegishli: audit, konsalting, marketing, IT, forenzik, brokerlik xizmatlari.
Men mahalliy kompaniyalar tenderlarga qo‘yilmagan o‘nlab holatlarni bilaman, chunki buyurtmachilar "Katta to‘rtlik (Big Four) ga a’zolik”, xalqaro sertifikatlar talab qilishadi. Bularning barchasi -yashirin to‘siqlar, natijada audit, xususiylashtirish, IPO va boshqa yirik shartnomalar faqat xalqaro kompaniyalarga beriladi.
- Bu IT sohasiga ham tegishlimi?
Albatta, IT sohaga ham to’liq tegishli. Mahalliy ishlab chiquvchilar har qanday dasturiy ta’minotni, jumladan, yirik zavodlar va davlat kompaniyalari uchun ham yaratishlari mumkinligini aytishadi. Lekin hech kim ularga katta hajmdagi ish bermaydi. Ular SAP yoki Oracle uchun millionlab pul to‘lashni afzal ko‘rishadi, garchi o‘zbek ishlab chiquvchilari hamma narsani bir necha barobar arzonroq va mahalliy xususiyatlarga yaxshiroq moslashtirishga tayyor.
Boshqa mamlakatlarda - Rossiya, Xitoy, AQShda davlat kompaniyalari mahalliy dasturiy ta’minotdan foydalanishi shart. Xitoyda davlat sektorida import qilinadigan softning ulushi deyarli nolga teng. Bu to‘g‘ri yondashuv: bu ham xavfsizlik, ham milliy sanoatni qo‘llab-quvvatlash masalasi.
- Bu proteksionizm emasmi?
Bu aynan sog‘lom proteksionizm va u zarurdir. Lekin o‘tish bosqichma-bosqich, aniq grafik asosida bo‘lishi kerak. Masalan: 10 yil davomida xorijiy dasturiy ta’minot ulushini har yili 10% ga qisqartirish, mahalliy kompaniyalarga tajriba, loyihalar, obro‘ orttirish imkoniyatini berish.
Prezident 2019-yilda bir million dasturchi tayyorlash dasturini ishga tushirgan edi. Dasturchilar tayyorlandi – yaxshi. Lekin endi ular qayerda ishlasin? Barcha yirik buyurtmalar chet elga ketmoqda, bizning yigitlar esa Fors ko‘rfazi mamlakatlari yoki Yevropaga ishlash uchun ketadi. Chunki o‘z vatanlarida ularga ehtiyoj yo‘q.
- Buning sababi nimada deb o‘ylaysiz?
Chunki mahalliy IT-yechimlarni qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha davlat dasturi mavjud emas. Bizda milliy dasturiy ta’minot reyestri yo‘q, davlat buyurtmalariga kvotalar yo‘q, mahalliy dasturiy ta’minotdan foydalanish majburiyati yo‘q. Hatto davlat sektoridagi buxgalteriya dasturlari ham ko‘pincha import qilinadi.
Xitoyda bunday yondashuv tufayli Alibaba, Baidu, Didi - Google va Microsoft bilan raqobatlashadigan gigantlar paydo bo‘ldi. Bizda esa shartli Uzum’dan boshqa birorta ham kuchli IT-kompaniya yo‘q, u ham aslida – to’liq o‘zbek kompaniyasi emas. Agar yondashuv o‘zgartirilmasa, barcha iqtidorli kadrlar ketadi, mamlakat esa boshqalarning qarorlari iste’molchisi bo‘lib qoladi. Biz hech qachon o‘z texnologik mustaqilligimizni bunday qura olmaymiz.
Suhbatlashdi: Dana Oparina